Nederland, ambitieland?

30 juni 2013

COLUMN - Wat hebben afval en moraliteit met elkaar te maken?

Sigarettenpeuken op de grond. Voor veel mensen de gewoonste zaak van de wereld. Ik verbaas me er altijd weer over. In de meeste gevallen is er op zeer bescheiden afstand een prullenbak te vinden en bovendien: sinds wanneer is je afval opruimen niet de gewoonste zaak van de wereld?

Ethici wordt vaak verweten dat ze redeneren vanuit een ivoren toren, dat hun getheoretiseer maar weinig te maken heeft met hoe het er in de 'echte wereld' aan toe gaat. Ik denk dat de mensen die die verwijten maken wel een beetje gelijk hebben. Laten we dan dus maar eens een voorbeeld rechtstreeks van de straat nemen. Je afval opruimen is altijd het eerste wat in me opkomt als ik op zoek ben naar een voorbeeld van een 'morele wet' waar iedereen het over eens kan zijn en waar geen diep getheoretiseer aan te pas hoeft te komen.

Misschien denkt u: 'morele wet? Je afval opruimen is toch gewoon een kwestie van fatsoen?' Dat is het ook, en fatsoen heeft alles met moraliteit te maken. Het gaat over hoe je met elkaar wilt omgaan, welke consequenties van je gedrag je acceptabel vindt, waar je anderen mee wilt opzadelen.

Ik heb altijd gedacht dat het onfatsoenlijk en moreel onjuist was anderen met jouw afval op te zadelen. Hoeveel andere mensen hun afval op straat gooien deed niet ter zake, want 'als Jantje in de sloot springt, doe jij het dan ook?' Dat was altijd een retorische vraag, waarop het antwoord geacht werd “nee” te zijn. En dat was voldoende reden om dan dus ook je afval niet op straat te gooien/de hut van de buurjongens niet kapot te maken/de schommels weer naar beneden te halen als je ze omhoog geknoopt had. “Ja, maar hij deed het ook,” was geen geldig argument.

Het verbaast me dan ook hoe veel mensen sigarettenpeuken op straat gooien, en hoe vergoelijkend ze daarover doen. Er spreekt een gebrek aan morele ambitie uit. 'Ach joh, zo’n punt is dat niet. Doe maar niet zo moeilijk.' Maar als de lat zo laag ligt dat zelfs je peuk in de afvalbak gooien te veel gevraagd is, wat kunnen we dan verwachten als de ethische dilemma's wat ingewikkelder of veeleisender worden?

Dat 'doe maar niet zo moeilijk' is vergelijkbaar met de zesjescultuur; een onverschilligheid wat betreft je eigen verdienste. Maar een andere verklaring voor het sigarettenpeukenprobleem zou kunnen zijn dat het een collectieve-actieprobleem is; 'die ene peuk van mij gaat het probleem niet verergeren of verminderen.' Het meest waarschijnlijk lijkt het me nog dat het een combinatie van de twee is. De oplossing? Die lijkt me toch echt te liggen bij de optelsom van individuen. Oftewel: meer morele ambitie.

<< Terug